Wyśmiewanie, wyzwiska, napastowanie, izolacja, a także przemoc psychiczna i fizyczna – zjawisko mobbingu w miejscu pracy niestety istnieje i ma się dobrze. Dane wskazują, że aż 45% pracowników w Polsce padło ofiarą mobbingu. Co w rzeczywistości oznacza mobbing, jak go rozpoznać i jak się przed nim bronić dowiesz się z tego artykułu.
Mobbing – czym jest?
Zgodnie z art. 943 § 2 Kodeksu Pracy mobbing w pracy oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników. Wszystkie te działania powtarzają się, mają charakter ciągły. Trwają na tyle długo, aby wywołać zaniżoną samoocenę czy stan izolacji. Stosowanie mobbingu powoduje trwałe znamiona na zdrowiu psychicznym ofiary.
Fazy mobbingu
Nękanie w pracy zazwyczaj narasta stopniowo, dążąc do osiągnięcia apogeum. Gdy zauważymy niepokojące sygnały wskazujące na nękanie czy zastraszanie, należy jak najszybciej zareagować. Szybka reakcja pozwala na natychmiastowe rozwiązanie problemu, dzięki czemu można zredukować przykre następstwa u ofiar zastraszania w pracy i nie dopuścić do trwałego pogorszenia atmosfery w firmie. Jednakże, aby móc możliwie szybko zareagować, należy wiedzieć, jakie są fazy mobbingu.
- Faza wczesna – sygnalizuje początek mobbingu, najczęściej jest on skutkiem nierozwiązanego lub nieodpowiednio zakończonego konfliktu. Ofiara najczęściej nie zdaje sobie sprawy, że mobbing się już zaczął. Mobber zaczyna stosować delikatne formy działania, jak np. utrudnianie przepływu informacji, oskarżenia związane z niedopełnianiem obowiązków.
- Faza eskalacji konfliktu – podczas trwania tej fazy mobbingu, uwagi wobec ofiary stają się częstsze i silniejsze. Mobber przestaje „walczyć” z ofiarą indywidualnie, a zaczyna głośno, wśród pozostałych pracowników komentować wady pracownika oraz zarzucać niekompetencje. U ofiary wzrasta poziom stresu, nieskuteczna walka z oprawcą przyczynia się do spadku własnej wartości. W tej fazie pojawiają się już pierwsze problemy ze zdrowiem psychicznym.
- Faza zaawansowana – w tej fazie dochodzi do nasilenia agresji mobbera. Ofiara mobbingu staje się kozłem ofiarnym w firmie, zostaje odizolowana od grupy. Ciągłe poniżanie sprawia, że zaczyna być postrzegana jako niekompetentny pracownik. Dodatkowo utrata własnej wartości sprawia, że ofiara postrzega samą siebie w sposób, jaki przestawia ją mobber i zaczyna wierzyć we własną niekompetencję, a problemy z płaszczyzny zawodowej zaczynają oddziaływać silnie na sferę prywatną.
- Faza ostateczna – to faza, w której dochodzi do apogeum konfliktu. Jeśli do tej pory ofiara wciąż pozostaje w miejscu pracy, mobbing psychiczny może przybierać skrajne formy i przejawiać się poprzez molestowanie seksualne czy nękanie także w życiu prywatnym. Problemy psychiczne ofiarny będą coraz bardziej się pogłębiały. Może pojawić się nerwica, depresja, a także myśli i próby samobójcze.
Jak rozpoznać mobbing?
Istnieje wiele taktyk, które są stosowane przez mobberów w celu nękania swoich ofiar. Każdy z nich może stosować inne metody. Warto jednak znać popularne sposoby wykorzystywane przez mobberów. Pomoże to odróżnić brak sympatii od długotrwałego nękania.
- Taktyka poniżania – polega na celowym upokarzaniu pracownika tak, aby wywołać u niego poczucie braku własnej wartości.
- Taktyka pomniejszania kompetencji – stosując tą taktykę mobberzy publicznie krytykują pracownika, nie dając mu przy tym możliwości obrony. Wykorzystują każdą nadarzającą się okazję, by wysunąć nieprzyjemne uwagi w jego. Aby jeszcze bardziej obniżyć samoocenę ofiary, często przydzielają zadania poniżej kompetencji, dodatkowo przekonując, że nie potrafi sobie z nimi poradzić. Ponadto starają się ukryć i zamaskować wszystkie osiągnięcia pracownika, całą uwagę skupiając na wadach i wyglądzie.
- Taktyka utrudniania pracy – mobberzy stosują różnego rodzaju czynności mające na celu utrudnienie wykonania przydzielonych zadań. Przykłady podawane przez nękanych pracowników obejmują m.in celowe wprowadzanie w błąd podczas szkolenia, przydzielanie obowiązków wbrew kompetencjom, odsuwanie od cennych informacji i ciągłe raportowanie o niepowodzeniach. Są to jedne z pierwszych sygnałów, które powinny zaalarmować ofiarę.
- Taktyka izolacji – jest to jedna z najbardziej skutecznych taktyk stosowanych przez mobberów. Polega na utrudnianiu pracownikowi wejścia w życie społeczne instytucji oraz zintegrowania z współpracownikami, np. poprzez przydzielanie zadań niepozwalających na integrację. Mobber także nakłaniania inne osób do celowego ignorowania pracownika, który ma poczuć się niechcianym i niepotrzebnym elementem zespołu. Możliwa jest także sytuacja, w której grupa pracowników izoluje się od jednego członka zespołu oraz pilnuje, by ofiara nie mogła odnaleźć się w innym miejscu.
- Taktyka zastraszania – jest to wyjątkowo okrutna forma przemocy. Polega na bezpośrednim działaniu mobbera i jest łatwa do zauważenia. Obejmuje ona przemoc ekonomiczną, czyli obcinanie premii, nieprzyznawanie podwyżki lub awansu. Mobber najczęściej stosuje groźby słowne i wulgaryzmy, straszy zwolnieniem z pracy, stosuje nieuzasadnione zakazy (np. zakaz robienia przerw podczas pracy). Może pojawić się także przemoc fizyczna czy nakaz wyrobienia przymusowych nadgodzin.
Mobber – kim jest?
Niektórzy twierdzą, że ofiarami mobbingu zostają tylko i wyłącznie pracownicy niższego szczebla, którzy są wykorzystywani przez osoby nadużywające swojej władzy. Zarówno pracownicy na podobnych stanowiskach, przełożeni, jak i podwładni, dopuszczają się długotrwałego dręczenia innych osób. Dlatego możemy wyróżnić pięć podstawowych rodzajów mobbingu:
- Mobbing pionowy A – mobberem jest bezpośredni przełożony ofiary. Ten rodzaj mobbingu stanowi 54% wszystkich przypadków.
- Mobbing pionowy B – oprawcą zostaje prezes firmy, wykorzystuje swoją władzę do nękania pracowników na niższych stanowiskach.
- Mobbing prosty – sytuacja, w której mobber nęka współpracowników z tego samego szczebla hierarchii pracowniczej. Najczęściej występuje w jednym zespole.
- Mobbing pionowy – w tej sytuacji ofiarą staje się bezpośredni lub główny przełożony, który jest nękany przez podwładnego lub grupę podwładnych.
- Mobbing bezpośredni – polega na nękaniu ofiary bezpośrednio w twarz. Taki sposób znęcania się jest najłatwiejszy do wykrycia.
Co ważne, mobbing nie musi mieć charakteru bezpośredniego. Zdarza się, że ofiara nie ma kontaktu z oprawcą, jednocześnie jednak jest narażona na działanie, które zostało podjęte przez agresora (np. poprzez podżeganie pracowników).
Mobbing w pracy – jak udowodnić?
Udowodnienie mobbingu spoczywa na barkach pracownika dotkniętego nękaniem. Rozmowa z pracodawcą, inspekcją pracy lub sądem powinna być poparta udokumentowanymi przykładami. Zebranie dowodów nie należy jednak do prostych zadań. Warto wiedzieć, że nagrywanie pracodawcy bez jego wiedzy jest kwestią dyskusyjną. Formalnie podsłuchiwanie kogoś w miejscu pracy bez jego zgody jest nielegalne. W praktyce niektóre sądy dopuszczały nagrania głosowe osób mobbingujących jako dowód w sprawach prowadzonych przeciwko nim.
Mobbing w pracy – jak się bronić?
Jeśli masz problemy z udowodnieniem mobbingu w pracy, pamiętaj o tym, że wciąż możesz się bronić. Wiele osób dotkniętych nękaniem decyduje się odejść z pracy. Jednak często jest to właśnie cel mobbera. A przecież to nie ofiara, a sprawca mobbingu powinien ponieść wszelkie konsekwencje wynikające z tego zjawiska.
Pamiętaj, że aby skutecznie radzić sobie z mobbingiem w pracy, nie wolno ignorować żadnych sygnałów, szczególnie tych, które pojawiają się w fazie początkowej. Gdy zauważysz pierwsze objawy mobbingu, postaraj się porozmawiać z osobą, która za tym stoi. W ten sposób zasygnalizujesz oprawcy, że zdajesz sobie sprawę z tego, co się dzieje. Jeśli oprawca nie spodziewał się bezpośredniej konfrontacji, może to skutecznie go przestraszyć.
W sytuacji, gdy mobberem nie jest prezes firmy czy bezpośredni przełożony, postaraj się porozmawiać z nim i zgłosić mu problem. Zasygnalizowanie problemu powinno wywołać szereg działań, mających na celu wyciągnięcie konsekwencji wobec osób mobbera, bowiem według prawa po stronie pracodawcy leży obowiązek walki z objawami mobbingu w jego firmie. Jeśli jednak to szef stosuje mobbing, warto porozmawiać z pozostałymi współpracownikami i stworzyć wspólny front przeciwko niemu. Koniecznie należy zwrócić się do instytucji i organizacji, które pomagają w walce z nieuczciwym traktowaniem pracowników.
Osoby dotknięte długotrwałym poniżaniem nie mają sił walczyć o swoje prawa. Dlatego każdy, kto nie tylko doświadczył, ale też zauważył mobbing skierowany w stronę innych ludzi, powinien zaoferować im wsparcie i poinformować o tym odpowiednie instytucje.
Jeśli czujesz, że problem mobbingu dotyczy Ciebie lub kogoś z Twoich bliskich – zgłoś się do nas! Nasi terapeuci pomogą w uporaniu się z przykrymi skutkami doświadczenia mobbingu. Terapia pomaga także w przywróceniu sił do walki o swoje prawa. Spotkanie konsultacyjne możesz umówić poprzez przez system zapisów online, kontakt mailowy: recepcja@strefamysli.pl lub telefoniczny: 22 490 44 12.