Terapia behawioralna, inaczej Stosowana Analiza Zachowania, uznawana jest za jedną z najskuteczniejszych metod terapeutycznych. Wywodzi się z kierunku psychologicznego, zwanego behawioryzmem. Metoda behawioralna opiera się na prawach uczenia się i na zasadach warunkowania. Skupia się na zachowaniu człowieka „tu i teraz”, obserwuje reakcje osoby na wpływ otoczenia. Najczęściej ten rodzaj terapii wykorzystuje się w pracy z dziećmi z zaburzeniami rozwoju, w tym z dziećmi autystycznymi.
Na czym polega terapia behawioralna?
Podczas terapii pacjent i terapeuta pracują na wykształceniu zachowań adaptacyjnych, które dostosują pacjenta do prawidłowego funkcjonowania w środowisku oraz pomogą mu osiągnąć pełną niezależność. Podstawą prowadzenia terapii jest również analiza behawioralna – czyli obserwacja sposobu funkcjonowania danej osoby, jej zachowania oraz czynniki, które mogą na jego reakcje wpływać. Zauważenie relacji między zachowaniem i czynnikami społecznymi pozwala modyfikować te relacje przez zmianę zachowania. Metody behawioralne wykorzystują tzw. „pozytywne wzmacnianie”, które zakłada, że nagroda występująca po konkretnym zachowaniu zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia tego zachowania w przyszłości.
SAZ
Stosowana Analiza Zachowania (SAZ) uznawana jest za jedną z najskuteczniejszych metod pracy z dziećmi. Na terapie trafiają dzieci autystyczne oraz te, które mają problemy w nabywaniu i rozwijaniu nowych umiejętności, komunikowaniu się, opornie przyswaja wiedzę, mają zaburzenia rozwoju lub doświadczyły trudnych sytuacji życiowych.
Lovaas i Smith (autorzy teorii autyzmu) porównali nauczanie dzieci z autyzmem do budowania piramid – w tym procesie konieczne jest rozbijanie umiejętności złożonych na drobniejsze elementy składowe, z których każdy powinien być uczony oddzielnie. Nowe umiejętności są dokładane do opanowanych. Ćwiczenia, które proponuje terapia behawioralna dzieci z autyzmem, są przeprowadzane w ściśle kontrolowanej sytuacji. Terapeuta wprowadza do środowiska wyraźną strukturę czasowo-przestrzenną oraz wydaje odpowiednie polecenia – w pierwszej fazie terapii są to polecenia krótkie i konkretne.
Techniki behawioralne w pracy z dziećmi mają na celu:
- zwiększenie ilości zachowań deficytowych – zachowania deficytowe to zachowania, które uznawane są za prawidłowe i normalne u dzieci, a których brakuje lub występują rzadko u dziecka-pacjenta. Na terapii psycholog behawioralny stara się rozwinąć i ukształtować te umiejętności (czyli tzw. zachowania adaptacyjne), co poprawi niezależne funkcjonowanie u dziecka.
- redukowanie zachowań niepożądanych – jest najtrudniejszą częścią terapii. Polega na wyeliminowaniu zachowań, które negatywnie wpływają na funkcjonowanie dziecka, jego rozwój i nie są zgodne z normą dla określonego wieku. Zachowania niepożądane to, na przykład, niedopasowane do sytuacji reakcje emocjonalne, kłopoty z mową, odmawianie jedzenia, agresja i autoagresja, zachowania autostymulacyjne.
- generalizowanie i utrzymanie efektów terapii – profilaktyczna część terapii, niezwykle ważna w procesie uczenia się. Polega na przeniesieniu nabytych umiejętności do środowiska naturalnego – dba się więc o naukę w różnym środowisku, aranżowanie sytuacji w domu (codziennych sytuacjach), zmianę osób nauczających, stosowania wspólnych programów nagród itp.
Psychoterapia behawioralna umożliwia rozwinięcie umiejętności akademickich, społecznych oraz samodzielności dziecka. Uczy koncentracji i motywacji do pracy, poprawia zdolność uczenia się. Młody pacjent nie tylko uczy się, co jest niepożądane i czego robić nie wolno, ale uczy się również zachowań pożądanych – a następnie wzmacnia je i rozbudowuje. Techniki terapii behawioralnej bazują na trzech założeniach: zasadzie małych kroków, stopniowania trudności i stosowania wzmocnień. Taka stopniowa, regularna i dostosowana indywidualnie do pacjenta praca pozwoli mu uczyć się i oddziaływać na środowisko, aby przyniosło pozytywne rezultaty i możliwość uporania się z zaburzeniami lub problemami wychowawczymi.
