Lęk u dzieci może przybierać różne oblicza, a także mieć rozmaite źródła. Zaburzenia lękowe rozwijające się w dzieciństwie nie zawsze rzucają się w oczy – zdarza się, że ich objawy pozostają niezauważone dla otoczenia lub są błędnie interpretowane.
Czym są zaburzenia lękowe u dzieci?
Lęk jest jedną z emocji podstawowych, która towarzyszy człowiekowi od pierwszych miesięcy jego życia. Doświadczanie lęku lub strachu jest zupełnie naturalne w rozwoju dzieci i młodzieży. Większość z tych lęków zanika w miarę jak dzieci uczą się czego mogą się spodziewać po otoczeniu i jak sobie z tym radzić. Jednakże, kiedy lęki te nie zanikają, a wręcz zaczynają mieć nadmierny wpływ na codzienne funkcjonowanie dziecka lub jego aktywność – możemy mieć do czynienia z zaburzeniem lękowym.
Wśród zaburzeń lękowych dotykających dzieci wyróżnia się:
- Lęk separacyjny
- Lęk społeczny
- Fobie specyficzne
- Lęk uogólniony
- Zespół stresu pourazowego
Lęk separacyjny u dzieci
Lęk separacyjny to nadmierne zamartwianie się lub strach przed byciem z dala od rodziny czy osób, do których dziecko jest najbardziej przywiązane. Dzieci cierpiące na lęk separacyjny boją się, że się zgubią lub że komuś z rodziny stanie się coś złego w czasie, gdy będą rozdzieleni. Lęk separacyjny, w zależności od przypadku, może przejawiać się różnymi objawami. Jego najbardziej powszechne objawy to:
- odmawianie spania w swoim łóżku
- powtarzające się koszmary senne, w których oddzielenie od bliskich jest głównym tematem
- silny niepokój w sytuacji oddzielenia od bliskich z powodu wyjazdu samego dziecka lub członków rodziny lub w sytuacji, gdy taka rozłąka jest spodziewana
- nadmierne zamartwianie się bezpieczeństwem członka rodziny oraz silna obawa przed zgubieniem się
- odmawianie chodzenia do szkoły
- lękliwość i niechęć do pozostawania samemu
- częste bóle brzucha, głowy, uskarżanie się na stan zdrowia, także bóle mięśni lub napięcie mięśni
- nadmierne zamartwianie się swoim bezpieczeństwem
- nadmierna „przylepność”, nawet, gdy dziecko jest w domu z rodzicami
- objawy paniki lub wybuchy złości w sytuacji separacji od bliskich.
Lęk społeczny u dzieci
Lęk społeczny, inaczej fobia społeczna, charakteryzuje się przeżywaniem przez dziecko nasilonego lęku w obecności nieznajomych osób, spoza rodziny i bliskich przyjaciół dziecka. Inne, charakterystyczne symptomy lęku społecznego, to:
- unikanie spotkań z nieznajomymi
- zakłopotanie w sytuacjach społecznych (w szkole, sklepie, na podwórku)
- ciągłe zamartwianie się, jak dziecko jest postrzegane przez innych, co inni myślą o nim
- skupienie na poprawnym w danej sytuacji zachowaniu
- obawa przed ośmieszeniem i upokorzeniem oraz wyobrażanie sobie siebie w takich okolicznościach
- unikanie kontaktu wzrokowego podczas rozmowy
- unikanie rozmów z innymi
- pojawianie się objawów somatycznych lęku w sytuacji społecznej, tj. czerwienienie się, pocenie, drżenie rąk
- w domu, wśród członków rodziny i dobrze znanych osób, dziecko zachowuje się zupełnie swobodnie i nie odczuwa lęku.
Szczególną postacią lęku społecznego jest mutyzm wybiórczy, w którym lęk przed ludźmi przejawia się odmową komunikacji słownej (milczeniem), mimo że mowa dziecka i jej rozumienie są prawidłowo rozwinięte. Takie dziecko nie odzywa się do obcych osób, na ich pytania nie odpowiada wcale lub odpowiada gestami. Podczas rozmowy, czy raczej prób jej nawiązania, dziecko unika kontaktu wzrokowego, nie okazuje emocji mimiką twarzy, gdy się uśmiecha, to zwykle z zaciśniętymi ustami. W sytuacjach społecznych dziecko często również nie podejmuje aktywności ruchowej, w razie potrzeby wykonuje bardzo „oszczędne” ruchy. Mimo jego zewnętrznej bierności można dostrzec, że bacznie obserwuje otoczenie i słucha uważnie o czym mówią inni. W domu lub innym dobrze znanym środowisku jest swobodne, czasem wręcz nadmiernie ruchliwe, chętnie i bez problemu rozmawia z bliskimi.
Fobie specyficzne u dzieci
Fobia jest to uporczywy lęk przed określonymi sytuacjami, obiektami czy przedmiotami, który jest obiektywnie nadmierny i nieuzasadniony. Lęk może dotyczyć zwierząt, objawów, zjawisk atmosferycznych (np. burza), ciemności, hałasów, zastrzyków i wielu innych. W obecności tych bodźców lub gdy dziecko spodziewa się kontaktu z nimi, odczuwa nieracjonalny i nadmierny lęk, który może nawet przybrać postać napadu paniki. U dzieci i młodzieży lęk musi być obecny przez co najmniej sześć miesięcy, by był zdiagnozowany jako fobia (a nie jako lęk przemijający, pojawiający się w rozwoju większości dzieci).
Symptomy, jakie można zaobserwować u dziecka, w przypadku kontaktu z bodźcem związanym z fobią:
- przyspieszone bicie serca
- pocenie się
- drżenie
- trudności ze złapaniem powietrza
- uczucie duszenia się
- ucisk w klatce piersiowej
- ból brzucha
- uczucie omdlewania i zawroty głowy
- lęk przed utratą kontroli lub zwariowaniem
- lęk przed śmiercią
- odrętwienie
- dreszcze lub ataki gorąca
Szczególną postacią fobii jest fobia szkolna, która dotyczy wyłącznie dzieci w wieku szkolnym. Charakteryzuje się ogromnym lękiem związanym z nauką, klasą, wszystkim co dotyczy szkoły. Dziecko odmawia uczęszczania na zajęcia (albo wagaruje), robi wszystko, aby uniknąć przebywania w środowisku szkolnym. Występuje wówczas, kiedy dziecko doznaje skrajnie silnego lęku w sytuacjach związanych ze szkołą i ten stan trwa długo.
Zespół lęku uogólnionego u dzieci
Zespół lęku uogólnionego (GAD) to chroniczne, nadmierne zamartwianie się i lęk, które zdają się nie mieć żadnej konkretnej przyczyny. W przeciwieństwie do dorosłych, dzieci i młodzież z GAD często nie zdają sobie sprawy, że poziom ich lęku jest nieadekwatny do poziomu zagrożenia. Dlatego często oczekują i wymagają wsparcia i potwierdzania ich bezpieczeństwa u dorosłych.
Najbardziej powszechne objawy lęku uogólnionego to:
- wiele zmartwień związanych z tym, co może się zdarzyć
- liczne zmartwienia związane z kolegami, szkołą i innymi zajęciami
- ciągłe myśli i lęki dotyczące bezpieczeństwa własnego i bliskich
- odmawianie chodzenia do szkoły
- częste skarżenie się na bóle brzucha, głowy, itp.
- bóle i napinanie mięśni
- zaburzenia snu
- ciągłe tulenie się do członków rodziny
- uczucie ściskania w gardle
- zmęczenie
- trudności w koncentracji
- irytacja
- niemożność zrelaksowania się.
Zespół stresu pourazowego u dzieci
Zespół stresu pourazowego to zaburzenie upośledzające codzienne funkcjonowanie dziecka, które często jest następstwem przerażającego, zagrażającego życiu wydarzenia. Może pojawić się po wydarzeniu, które miało miejsce w życiu dziecka lub w życiu osoby blisko związanej z dzieckiem. Może wystąpić również w sytuacji, kiedy dziecko było świadkiem takiego wydarzenia.
Dzieci w zetknięciu z sytuacją, która przypomina im o traumatycznym wydarzeniu mogą doświadczać bardzo silnych emocjonalnych, intelektualnych i fizycznych zakłóceń w normalnym funkcjonowaniu. Niektóre z nich mogą ciągle na nowo przeżywać traumę w formie koszmarów nocnych i zakłócających wspomnień w ciągu dnia. Mogą również doświadczać niektórych lub wszystkich z poniższych objawów:
- zaburzenia snu
- depresja
- utrata zainteresowania tym, co wcześniej sprawiało przyjemność i radość
- irytacja, zwiększona agresja, a nawet stosowanie przemocy
- unikanie miejsc i sytuacji, które przywołują określone wspomnienia
- natrętnie powracające obrazy, zapachy, dźwięki i uczucia związane z wydarzeniem (dziecko zwykle na wrażenie, że traumatyczne zdarzenie dzieje się na nowo)
- problemy w szkole, trudności z koncentracją
- lęk przed śmiercią w młodym wieku
- zachowywanie się w sposób właściwy dla dzieci młodszych (np. ssanie kciuka, moczenie się)
- objawy somatyczne (bóle brzucha, głowy, itp.).
Leczenie zaburzeń lękowych u dzieci
Podstawową metodą leczenia zaburzeń lękowych u dzieci i młodzieży są oddziaływania psychoterapeutyczne. Należą do nich przede wszystkim terapia poznawczo-behawioralna oraz psychoedukacja dziecka i jego opiekunów – czyli zapewnienie im informacji na temat przyczyn, objawów i leczenia zaburzeń lękowych. Podczas psychoterapii dziecko uczy się radzić sobie samodzielnie z poszczególnymi objawami, a także odkrywa mechanizmy myślowe (tzw. schematy poznawcze), które powodują jego lękową postawę oraz pracuje nad ich zmianą.
Szczególnym problemem są zaburzenia lękowe, w przebiegu których dziecko odmawia chodzenia do szkoły. W tej sytuacji ważne jest, aby włączyć do współpracy wychowawcę i pedagoga szkolnego.
W Strefie Myśli Junior oferujemy profesjonalną pomoc psychologa i terapeuty dziecięcego dzieciom, które potrzebują pomocy psychologicznej. Jeśli podejrzewasz, że Twoje dziecko może cierpieć na zaburzenia lękowe – nie czekaj! Umów wizytę ze specjalistą. Zarezerwuj termin przez poprzez system zapisów online, kontakt mailowy: recepcja@strefamysli.pl lub telefoniczny: 22 490 44 12.